CLASS-8TH, CHAPTER-7, Long QUE-ANS

 

ਯੋਗ  (7)

5 ਅੰਕ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਤਰ 

ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 , ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦੇ ਅੱਠ ਅੰਗ ਕਿਹੜੇ ਹਨ ? ਵਰਨਣ ਕਰੋ ।

ਉੱਤਰ - ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਹੋਈ ਹੈ ਅਸ਼ਟ + ਅੰਗ  । ਅਸ਼ਟ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਅੱਠ ਅਤੇ ਅੱਗ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਹਿੱਸਾ । ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ । ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ , ਮਨ ਤੇ ਕਾਬੂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦੇ ਅੱਠ ਅੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਯਮ , ਨਿਯਮ , ਆਸਣ , ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ , ਪ੍ਰਤਿਹਾਰ , ਧਾਰਨਾ , ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਾਧੀ । ਇਹ ਅੱਠ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ , ਮਨ ਨੂੰ ਬਲਵਾਨ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦੇ ਅੱਠ ਅੰਗ ਹੋਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ : 

        1. ਯਮ - ਯਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਾਧਨਾ । ਯਮ ਕੁਝ ਸਿਧਾਂਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ , ਜੋ ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਹਨ : 

( 1 ) ਅਹਿੰਸਾ ( ਹਿੰਸਾ ਨਾ ਕਰਨਾ । 

( 2 ) ਸੱਚ ( ਝੂਠ ਨਾ ਬੋਲਣਾ । 

( 3 ) ਅਸਤੇਯ ( ਚੋਰੀ ਨਾ ਕਰਨਾ । 

( 4 ) ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀਆ ( ਸਾਰੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸੁਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਜਮ ਵਰਤਣਾ ) 

( 5 ) ਅਪਰਿਗ੍ਰਹਿ ( ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇੱਛਾ ਨਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾ ਕਰਨਾ ) 

        2. ਨਿਯਮ - ਨਿਯਮ ਦਾ ਅਰਥ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਰੱਖਣਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਤਿ ਈਰਖਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਗੱਲਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ 

( 1 ) ਸੋਚ ( ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ ) 

( 2 ) ਸੰਤੋਖ ( ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਰਹਿਣਾ । 

( 3 ) ਤਪ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਰਹਿਣਾ ) 

( 4 ) ਸਵਾਧਿਆਏ ( ਆਤਮ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨਾ ) 

( 5 ) ਈਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਣਿਧਾਨ ( ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ) 

        3. ਆਸਣ - ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦਾ ਤੀਜਾ ਅੰਗ ਆਸਣ ਹੈ । ਇਹ ਉਹ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦੋਵੇਂ ਸਥਿਰ ਹੋਣ । ਧਿਆਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕਸ਼ਟ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਦਾ । ਇਸ ਲਈ ਆਸਣਾਂ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਆਸਣ ਕਰਨ ਨਾਲ ਨਾੜੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਫੁਰਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਨਰੋਏ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਜੀਵਨ ਲਈ ਆਸਣ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । 

        4. ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ - ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇਕਸਾਰਤਾ ਲਿਆਉਣਾ ਹੀ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਖਿੱਚਦਾ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ਬਸ ਇਸੇ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਾਹ ਕਿਰਿਆ ਕਿਹ = ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਥਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਕਰ ਨਾਲ ਫੇਫੜੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਹ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦਿਲ ਫੇਫੜੇ , ਦਿਮਾਗ , ਪਾਚਨ ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

        5. ਪ੍ਰਤਿਹਾਰ - ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ( ਅੱਤਰ ਮੁਖੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ , ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਤਿਹਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਤਿਹਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਪ੍ਰਤਿਹਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ , ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ , ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਸਮਾਧੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । 

        6. ਧਾਰਨਾ - ਜਦੋਂ ਮਨ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਧਾਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਰੱਖਣ ਦੇ ਯੋਗ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਧਾਰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਅਧਿਆਤਮਕ ਦਿਸ਼ਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਲ ਮਨ ਨੂੰ ਲਗਾ ਦੇਣਾ ਹੀ ਧਾਰਨਾ ਹੈ । ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਯਮ , ਨਿਯਮ , ਆਸਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਆਦਿ 99 ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਹੀ ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਧਾਰਨਾ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਮਨ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ' ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ , ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਇਕਾਗਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਮਨ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਾਧੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 

        7 , ਧਿਆਨ - ਧਿਆਨ ' ਦਾ ਅਰਥ ਮਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਲਗਾਈ ਰੱਖਣਾ ਹੈ । ਸਧਾਰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਿਆਨ , ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਪਰਿਪੱਕ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਨ ਰੂਪ ਹੈ । ਧਿਆਨ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਮਨ ਆਪਣੀ ਚੰਚਲਤਾ ਤਿਆਗ ਕੇ ਇਕਾਗਰ ਚਿੱਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰਿਪੱਕਤਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਧੋਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । 

        8. ਸਮਾਧੀ - ਸਮਾਧੀ ਉਹ ਅਵਸਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਮਾਧੀ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲਾ ਆਪਣੀ ਲਗਨ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਵਿਚ ਇਨਾ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੀਨ - ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਮਨ ਨੂੰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕੇ ਇਕਾਗਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸਮਾਧੀ ਹੈ । ਸਮਾਧੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਹੈ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨ ਸਮਾਧੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਇਸੇ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ । 

        ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਦੇ ਅੱਠਾਂ ਅੰਗਾਂ ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੋਕਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵੀ ਇਸੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।

ENGLISH MEDIUM 

Yoga  (6)

5 point question answer

Question 1, What is Ashtanga Yoga? What are its eight limbs? Explain.

Answer: The word Ashtanga is derived from two Sanskrit words Asht + Anga. Asht means eight and Aag means part. It is very difficult to follow Ashtanga Yoga. Through Ashtanga Yoga, a human being can control his social life, mind and make his body powerful. Ashtanga Yoga has eight parts, Yam, Niyam, Asan, Pranayama, Pratihar, Dharana, Dhyana and Samadhi. These eight types of organs play an important role in keeping the human body healthy, strengthening the mind and attaining God. The eight limbs of Ashtanga Yoga are as follows:

        1. Yam - Yam means cultivation of the body. Yum represents some of the principles, which are as follows:

(1) Non-violence.

(2) Truth (not lying).

(3) Falsehood (not stealing).

(4) Brahmacharya (exercising restraint in the pleasures arising from all the senses)

(5) Abstinence (not wanting more than necessary and not wanting other people's things)

        2. Niyam - Niyam means to keep the body and mind pure and holy. It helps to eliminate the jealousy of others and includes the following:

(1) Thinking (purification of body and mind)

(2) Contentment (to be satisfied and happy).

(3) Discipline to be self-disciplined)

(4) Swadhyaye (self-reflection)

(5) Ishwar Pranidhan (complete faith in God)

        3. Asan - The third part of Ashtanga Yoga is Asan. This is the state in which both the body and the soul are stable. In the state of meditation, if the body feels any kind of suffering, then the human being cannot meditate. Therefore, emphasis has been laid on asanas. Doing asanas cleanses the veins and gives vigor to the body. In addition, the body is strengthened and strengthened externally and internally. Asanas are very important for a healthy body and a peaceful life nowadays.

        4. Pranayama - Pranayama is the act of controlling the breathing and bringing it into harmony. When water is drawn in and out, this action is simply called breathing action. Pranayama should always be done in an open space and in a clean environment. Pranayama strengthens the lungs and relieves respiratory ailments. Pranayama soothes heart, lung, brain, digestion and stomach ailments.

        5. Pratihar - When a human being removes all his senses from external subject disorders (perfume-oriented), this action is called Tihar. With the help of Tihar man controls his senses. With the attainment of Pratihar the human mind Achieves the power of purification, growth in form, healthy body and involvement in Samadhi.

        6. Dharana - When the mind is inclined to perform an action and is able to keep itself in that state for some time, it is called Dharana, meaning to turn the mind towards the spiritual direction or God. . Always with the practice of Yam, Niyam, Asan and Pranayama etc. the concept is achieved. In the state of perception, the mind becomes calm, stable and concentrated by focusing on a subject. When the mind is focused on an object then the path of Bian and Samadhi is reached.

        7, Dhyan - Dhyan means to keep the mind engaged in a single subject without external and internal obstacles. In simple words, meditation is a mature and balanced form of perception. By meditating, the mind renounces its fickleness and becomes concentrated and becomes mentally mature. Carefully the dirt of the mind is washed away.

        8. Samadhi - Samadhi is the stage when the one who practices Samadhi becomes so absorbed in his devotion and devotion that he forgets the world and he becomes absorbed in the Bandagi of God, that is, removes the mind from worldly vices. Concentration is the only Smadhi. Smadhi is the ultimate limit of meditation. At this stage man enters into Smadhi then man sees only Bandagi of God. The union of Atma and God is the result of this state.

        By following the eight limbs of the above Ashtanga Yoga one can immerse oneself in God and also attain Moksha because attaining Moksha is also possible only by following this path.